Algoritmalar Seni Senin Yerine Düşünüyor Olabilir mi?

Günümüzde sosyal medya, haber siteleri, müzik uygulamaları, dizi platformları hatta online alışveriş siteleri… Her biri sana “senin için öneriler” sunuyor. Ama bu öneriler gerçekten senin mi? Yoksa algoritmalar, senin yerine neyi seveceğini, neyi tıklayacağını, hatta neyi savunacağını mı düşünüyor?

Algoritmalar Ne Yapıyor?

Kısaca algoritmalar, kullanıcı davranışlarına göre veri analiz edip, karar önerileri sunan sistemlerdir. Ne izliyorsun, ne kadar süre izliyorsun, nerede durup aşağı kaydırıyorsun, neye tıklıyorsun? Bunların hepsi toplanıyor.

Birkaç örnek:

• YouTube sana benzer videolar öneriyor.
• TikTok seni daha fazla ekran başında tutacak içerikleri sıraya diziyor.
• Instagram, en uzun baktığın gönderileri algoritmik olarak yukarı taşıyor.
• Spotify senin moduna göre çalma listesi öneriyor.

Peki bu kadar kolayca seni çözen sistemlerin yönlendirmesiyle sen hâlâ kendi tercihlerini yapabiliyor musun?

Algoritmaların Gölgesinde Karar Verme

Zamanla bu öneriler bir alışkanlık haline geliyor. Fark etmeden, aslında kendi kararlarınla değil, algoritmanın seni yönlendirdiği seçeneklerle yaşıyorsun.

• Hangi haberi okuyacağını sen mi seçiyorsun yoksa karşına çıkan haber mi seni seçiyor?
• Hangi müziği seveceğini algoritma mı sana “öğretiyor”?
• Hangi ürünü alacağını gerçekten sen mi belirliyorsun?

Bu, “özgür irade” kavramına doğrudan meydan okuma gibi.

Dijital Konfor Alanı: “Filter Bubble”

Filter Bubble, yani filtre balonu terimi, internetin seni hep aynı düşünce tarzına hapseden bir ortam haline gelmesini anlatır. Öyle ki artık sadece sana benzeyen fikirleri görüyorsun.

• Farklı düşünen biriyle karşılaşmıyorsun.
• Hep aynı siyasi içeriklere, hep aynı tarz giyime, hep aynı müziklere maruz kalıyorsun.

Kendi düşüncelerini sorgulama fırsatın azalıyor çünkü hep “sana uygun” olanla karşılaşıyorsun.

Bu Kadar Veriyi Nereden Biliyorlar?

Her tıklama, her beğeni, her yorum, her arama bir veridir. Bu veriler:

• Kime ilgi duyduğunu,
• Ne zaman üzgün olduğunu,
• Ne zaman alışveriş yapmaya daha yatkın olduğunu,
• Hatta ne zaman yalnız hissettiğini bile analiz edebilir.

İşte bu verilerle algoritmalar seni adım adım “tanır”. Sonra seni ikna eder. Sessizce ve fark ettirmeden…

Ne Yapmalı?

• Tavsiye algoritmalarının farkında ol. Ne izlediğini, neden izlediğini kendine sor.
• Dijital oruç dene. Haftada bir gün algoritmalarla değil kendi seçimlerinle yaşa.
• Ters içerik izle. Algoritmanın önermeyeceği türde şeyler ara, izle, oku.
• Kaynak çeşitliliği yarat. Tek bir platformdan değil, farklı bakış açılarından beslen.
• Kritik düşün. Sana sunulanı sorgula. Kolay gelen her bilgi doğru değildir.

Sonuç

Algoritmalar hayatı kolaylaştırabilir. Ancak onları farkında olmadan hayatının direksiyonuna geçirirsen, bir gün kendini nereye gittiğini bilmeden ilerlerken bulabilirsin. Teknolojiyi kullan ama kontrolü elinde tut.